Skip to main content
A atención á saúde mental en España foi e continúa sendo esquecida. A media europea está en 18 profesionais de saúde mental por cada 100.000 habitantes. As medias españolas están en 2,19 psicólogos clínicos ou 1,96 enfermeiros especializados, segundo os datos que manexa a Asociación Española de Neuropsiquiatría (AEN) e a Sociedade Española de Psiquiatría (SET) que son de 2011. Os recursos varían por comunidades, pero todas quedaban lonxe da ratio comunitaria. Á súa vez, a Organización Mundial da Saúde recomenda 8 psiquiatras por 100.000 habitantes.
Este panorama deriva en problemas concretos de asistencia sanitaria como as longas esperas para obter unha cita no sistema público, o que redunda nun transvasamento de pacientes aos servizos privados das persoas que teñan renda suficiente para afrontalo.
A situación actual é “grave non, moi grave”, cualifica Fernando Chacón, Decano do Colexio de Psicólogos de Madrid. Non cambiou –as prazas PIR e MIR para psiquiatría permanecen estables– e é “de sempre. A saúde mental foi a irmá pobre da sanidade, entre algunhas razóns históricas, polo estigma. Despois da crise non se fixo ningún esforzo por reverter o que se recortou en sanidade. Todo revela unha profunda inxustiza social: quen ten recursos para un tratamento continuado para trastornos como a ansiedade ou depresión, págao no privado. Quen non os ten, non. Tendo en conta, ademais, que moitos problemas de saúde mental están relacionados con aspectos socioeconómicos”.
A falta de datos accesibles e actualizados é un dos motivos polos que se creou un Observatorio na AEN, que agora se atopa en proceso de actualización. O Defensor do Pobo tamén pediu o xuño de 2018 cifras ás comunidades autónomas para coñecer ao detalle a falta de recursos na materia, pero continúan “solicitando datos”. “Deberíanse coñecer, pero é un traballo moi difícil e a diferenza estrutural entre comunidades dificúltao moito”, explica Mikel Munarriz, membro da AEN.
Tanto el como Nel González, presidente da Confederación Salud Mental España, sinalan esa falta de transparencia como un problema en si mesmo: “Nin sequera sabemos ben cales son as necesidades da poboación, onde hai máis e en qué”. Mentres tanto, a Estratexia de Saúde Mental continúa sen ser renovada desde 2013.

“Cun trastorno, comeza unha peregrinaxe”

A falta de recursos humanos opera directamente sobre o calendario de citas: hai unhas semanas, El País facíase eco dunha resposta parlamentaria do Goberno da Comunidade de Madrid no que se recoñecía que a media para a primeira consulta nos centros de saúde do territorio estaba nos tres meses. Centos de adultos chegaran a esperar un ano para ser atendidos e en nenos e adolescentes a situación é aínda peor, entre outros motivos porque aínda non existen especialistas.
“O problema non é só que tarde a primeira visita desde a derivación en Atención Primaria, é que, para unha segunda, o normal é esperar entre dous ou tres meses. Todo profesional sabe que para que un tratamento psicolóxico sexa eficaz ha de producirse unha visita por semana. Nos casos máis graves, dous. Con eses tempos de espera, a ansiedade, a depresión e outros trastornos carnifícanse ou agudízanse”, explica Chacón.
Ilústrao Nel González, que desde a Confederación recibe a pacientes e familias: “Cando un trastorno mental entra nunha casa, nunha familia, iníciase unha peregrinaxe. Falta de información, derivacións, chamar a miles de portas… Parece que isto non existe ata que che pasa a ti”. 
E, con todo, a Organización Mundial da Saúde calcula que unha de cada catro persoas sufrirá un problema de saúde mental ao longo da súa vida. “Cando o vivimos, dámonos conta de que en España non hai cultura nin da prevención, nin da atención, nin medios. Pensamos que a saúde mental é algo que se resolve nun despacho dun médico e non: require dunha atención continuada, que moitas veces comeza en etapas temperás da vida”, remata González.

“Vemos un consumo desorbitado de psicofármacos”

No informe de 2017 da Confederación sobre os Dereitos Humanos das Persoas con Trastorno de Saúde Mental en España, destacaban que España incumpre a Declaración Europea que asinou en 2005 e deixa “desprovistos de dereitos a un dos colectivos máis vulnerables da nosa sociedade”. No devandito documento ponse de manifesto que a falta de recursos xerais tradúcese en problemas específicos: falta, por exemplo, perspectiva de xénero en vítimas de abusos sexuais, ou tratamentos para saúde maternoinfantil. “O crecemento que se deu en demanda de asistencia en saúde mental non se acompañou na dotación de persoal, nin en psiquiatras nin en psicólogos clínicos nin en enfermería de saúde mental”, reproducían de palabras da Sociedade Española de Psiquiatría.
“A incidencia da depresión, da ansiedade, dos trastornos de soño, foi aumentando os últimos anos por aspectos como que as redes de apoios familiares son máis débiles ou pola presión laboral”, explica sobre isto Chacón, “e estamos a ver o aumento de suicidios, tamén entre adolescentes. Non podemos darlle as costas: hai que tomalo como saúde pública”. Outro apuntamento que daba Mikel Munarriz, da AEN, é que os poucos medios “non se reparten equitativamente. Onde hai máis precariedade tamén aumenta a incidencia e o número de persoas que necesitan atención e que non teñen recursos, e isto non se adoita ter en conta”.
O ideal, recalcan desde o Colexio de Psicólogos e coinciden desde a Federación, é que se poñan esforzos en que se poida combinar o tratamento psiquiátrico e as consultas psicolóxicas: “E o que estamos a ver é que unha consecuencia é o consumo desorbitado de psicofármarcos en España. É lóxico: se un médico de cabeceira non ten recursos para remitirche ao especialista de saúde mental, ou vai tardar moito, o único que ten ao seu alcance para remitir algúns síntomas é receitar, por exemplo, un ansiolítico”.
“Que non existan recursos suficientes implica, claro, que non existan outro tipo de tratamentos que se poderían probar e alternar coa atención farmacolóxica e clínica habitual”, engade Nel González. Por exemplo: que se integre a psicoterapia en atención primaria porque “moitas doenzas que chegan aí teñen tinguiduras mentais”. Na mesma liña opina Chacón: “Ademais de aumentar recursos, hai fórmulas que se poderían incorporar xa mesmo e que son eficientes, que é algo que aos economistas gústalles moito. Os tratamentos grupais en según que procesos poden ser moi beneficiosos. A reflexión é que incrementemos os medios, pero, aínda que non fose posible, que revisemos as nosas prioridades e a onde vai o diñeiro”.
Vía El País.