Co obxectivo de denunciar a vulneración de dereitos sexuais e reprodutivos que supoñen prácticas como a esterilización forzosa ou o aborto coercitivo, a Confederación SALUD MENTAL ESPAÑA pon en marcha a campaña #NuestraSaludNuestrosDerechos, á que se suma Saúde Mental FEAFES Galicia, con motivo do Día Internacional da Muller que se celebra o 8 de marzo.
En España practícanse cada ano ao redor de cen esterilizacións forzosas a persoas con discapacidade, a maioría mulleres, a pesar de que os efectos físicos e psicolóxicos desta práctica están suficientemente constatados. Trátase de intervencións que levan a cabo sen o consentimento, coñecemento ou autorización das mulleres afectadas, algo que vulnera os dereitos humanos.
Só en 2017 practicáronse 93 esterilizacións forzosas no noso país e, segundo a Fundación CERMI Mulleres, na última década resolvéronse nos xulgados un total de 1.017 procesos neste ámbito. Existe en calquera caso unha falta de transparencia dos datos publicados polo Consello Xeral do Poder Xudicial (CGPJ), que impide coñecer en detalle a situación desta problemática no noso país, xa que non se especifica cal é a resolución final de cada procedemento, nin se desagregan os datos por sexo ou idade.
En España, estas vulneracións de dereitos son legais segundo o artigo 156 do Código Penal e pódense producir tras unha incapacitación xudicial. Con todo, tratados internacionais como o Convenio de Istambul, que España ratificou, prohibe expresamente esta práctica. Tamén a ONU cualificouno como “inaceptable”. Segundo o Consello de Dereitos Humanos deste organismo internacional, os abortos e as esterilizacións forzadas “poden constituír tortura”.
Na campaña #NuestraSaludNuestrosDerechos, o movemento asociativo de saúde mental defende que as mulleres con problemas de saúde mental deben ter dereito a outorgar o seu consentimento informado para calquera procedemento médico. “Dise que as esterilizacións forzosas ou os abortos coercitivos realízanse polo ben das propias mulleres, cando a realidade é que supoñen unha vulneración dos dereitos humanos”, afirma o presidente de SALUD MENTAL ESPAÑA, Nel A. González Zapico. “Desde a Confederación defendemos o estipulado polo Convenio de Istambul e a ONU. Todas as mulleres, e por suposto aquelas que teñen algún problema de saúde mental, deben poder exercer o seu dereito para decidir sobre o seu propio corpo, sen que ninguén o faga por elas”, engade.
Abortos coercitivos, anticoncepción e desexo sexual
Os abortos coercitivos teñen graves consecuencias para as mulleres. De novo, o Convenio de Istambul advirte de que é “delito”, a pesar do cal se trata dunha práctica que afecta en España a mulleres con discapacidade psicosocial. A campaña #NuestraSaludNuestrosDerechos fai fincapé en que a decisión de ser nai ou non debe ser libre e corresponder unicamente á muller.
Irene Muñoz Escandell, asesora xurídica da Confederación SALUD MENTAL ESPAÑA, explica que “as mulleres con discapacidade psicosocial son presentadas como excepcións a unha regra que se conformou baixo a sombra de mitos contrapostos moi arraigados no ideario colectivo como son a `boa nai´ e a `tola perigosa´. A sombra destes mitos é moi alongada e se cerne como unha barreira infranqueable á hora de que estas mulleres poidan exercer os seus dereitos sexuais e reprodutivos en igualdade de condicións coas demais, aínda que os poderes públicos teñan a obrigación de garantilos”.
Neste contexto, Muñoz Escandell apunta a que “a muller con discapacidade psicosocial sitúase como unha especie de `subcategoría´ aparte, susceptible de sufrir prácticas como a esterilización forzosa ou o aborto coercitivo que, a pesar de ser contrarias ás Convención sobre os Dereitos das Persoas con Discapacidade e a Convención para a Eliminación de Todas as Formas de Discriminación da Muller, no noso país continúan sendo legais. Necesitamos un sistema sociosanitario flexible que promova a autonomía das persoas con problemas de saúde mental para que poidan exercer libre, consciente e esponsablemente a súa sexualidade”.
Estas prácticas están moi vinculadas ao estereotipo de que as mulleres con discapacidade non teñen capacidade para ser nais. “O eterno debate desde as esferas públicas en torno ao aborto, supón un exercicio de control sobre o corpo das mulleres ao poñer en cuestión permanentemente, dereitos xa conquistados. Este control patriarcal adquire unhas connotacións específicas cando falamos dos dereitos sexuais e reprodutivos das mulleres con problemas de saúde mental”, afirma Remedios Perogil Sabán, experta en xénero de SALUD MENTAL ESPAÑA e técnica da área de Proxectos e Estudos. Perogil explica que “cando a condición de ser muller vese atravesada por outras circunstancias como ter un problema de saúde mental, os mandatos de xénero sobre a maternidade ven desactivados. Todos estes procesos de estigmatización onde entran en xogo o xénero e a saúde mental, orixinan que o control sobre os seus corpos estea orientado cara á negación ou invisibilización da súa saúde sexual e capacidade reprodutiva. Por estas cuestións, fanse necesarios instrumentos xurídicos específicos que garantan os seus dereitos”.
A campaña pon tamén de manifesto que hai mulleres con problemas de saúde mental ás que se lles impón o uso de métodos anticonceptivos. A Confederación denuncia que estas situacións violan o seu exercicio de autonomía e o seu dereito para decidir sobre o seu propio corpo.
Doutra banda, as mulleres con discapacidade son a miúdo percibidas erroneamente como persoas asexuadas. #NuestraSaludNuestrosDerechos reivindica que o desexo sexual das mulleres, con ou sen discapacidade, existe igual que o masculino.
Por último, a campaña denuncia que en moitas ocasións non se teñen en conta os efectos que os fármacos poden provocar na sexualidade das mulleres con problemas de saúde mental. Desde a Confederación deféndese que non hai que infravalorar o impacto da disfunción sexual nas súas vidas, e débenselles ofrecer información e alternativas terapéuticas.
Esta campaña é unha das actividades levadas a cabo coa subvención do Instituto da Muller e para a Igualdade de Oportunidades do Ministerio da Presidencia, Relacións coas Cortes e Igualdade.
